Gabriel Narutowicz
Urodził się 17 marca 1865 roku w Telszach na Żmudzi, w rodzinie powstańca styczniowego, właściciela majątku. Gimnazjum kończył w Lipawie na Łotwie. Ze względu na stan zdrowia przerwał studia na Uniwersytecie w Petersburgu, a Politechnikę ukończył w Zurychu. W okresie studiów związany był z emigracyjną grupą partii “Proletariat”, co uniemożliwiło mu powrót do kraju, gdzie władze rosyjskie wydały nakaz jego aresztowania.
Pracując w budownictwie hydroenergetycznym uzyskał międzynarodowy rozgłos. Objął katedrę na Politechnice w Zurychu. Jego prace naukowe oraz realizacje spowodowały, że został uznany za jednego z najwybitniejszych europejskich twórców elektrowni wodnych i świetnego znawcę zagadnień geologicznych.
W czasie I wojny światowej podjął działalność charytatywną na rzecz Polaków i stopniowo zbliżył się do koncepcji realizowanych przez Józefa Piłsudskiego. Po zakończeniu wojny współpracował w sprawie regulacji Wisły.
W czerwcu 1920 roku otrzymał nominację na ministra robót publicznych. Został prezesem Akademii Nauk Technicznych i przewodniczącym Państwowej Rady Odbudowy. W czerwcu 1922 roku powołany na ministra spraw zagranicznych. Prasa prawicowa atakowała go za powiązania z Józefem Piłsudskim i popieranie polityki Naczelnika Państwa, z którym był spowinowacony.
Na skutek demagogicznej akcji endeków stał się sztandarową postacią lewicowej części Sejmu. Po wyborze na pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej zaprzysiężony został 11 grudnia 1922 roku. 16 grudnia na otwarciu wystawy dzieł sztuki, w czasie rozmowy z posłem angielskim, został zastrzelony przez prawicowo nastawionego Eligiusza Niewiadomskiego. Na procesie zabójca oświadczył, że zamierzał najpierw zabić Naczelnika Państwa – Józefa Piłsudskiego.
Historia Gabriela Narutowicza
Najważniejsze Wydarzenia
17 marca 1865 – Urodził się w Telszach na Żmudzi w zamożnej rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych (ojciec Jan Narutowicz brał udział w powstaniu styczniowym ) dzieciństwo spędził w rodzinnej wsi Brewiki
1883 – Ukończył gimnazjum w Lipawie
1884 – Wstąpił na wydział fizyczno-matematyczny uniwersytetu w Petersburgu
1886 – Wyjechał do sanatorium w Davos w Szwajcarii na kurację, gdyż podczas studiów zachorował na gruĽlicę po przebytym zapaleniu płuc, którego przyczyną był wypadek podczas żeglugi na Bałtyku (wpadł do lodowatej wody). Opócz żeglarstwa i wioślarstwa uprawiał pływanie, jazdę konną, myśliwstwo
1887 – Rozpoczął studia na wydziale inżynieryjno-budowlanym politechniki w Zurychu; pozostał na stałe w Szwajcarii, gdyż nie mógł wrócić do Polski – Władze rosyjskie podejrzewały Narutowicza o współprace z rewolucjonistą Aleksandrem Dębskim (zabrał z mieszkania kolegi obciążające go materiały wybuchowe i dokumenty)
1891 – Ukończył politechnikę w Zurychu, podjął pracę w Saint-Gallen (projektuje stacje i arterie kolejowe)
1892-1895 – Pracował w biurze budowy wodociągów i kanalizacji miasta St.Gallen
1895 – Otrzymał obywatelstwo szwajcarskie, rozpoczął współpracę ze słynnym biurem projektów wybitnego inżyniera Kürsteinera w St. Gallen
1896 – Otrzymał złoty medal na wystawie w Paryżu za swój projekt hydrotrchniczny, zostaje kierownikiem u Kürsteinera
1898-1900 – Budował doskonałą elektrownie wodną w Kübel pod St. Gallen uznaną za wzór rozwiązań technicznych i ekonomicznych; stał się pionierem nowej wówczas gałęzi budownictwa wodnego
1900 – Otrzymał kolejny złoty medal na wystawie w Paryżu, zostaje współwłaścicielem firmy
1901 – Ożenił się z absolwentką politechniki w Zurychu, daleką kuzynką swej matki Ewą Krzyżanowską
1905-1908 – Kierował budową elektrowni Andelsbuch w zachodniej Austrii, współtworzył elektrownie Refrain na granicy szwajcarsko-francuskiej 1908 – Otrzymał tytuł profesora, objął katedrę budownictwa wodnego na politechnice w Zurychu, był wykładowca do 1919 roku, lubiany przez studentów, którzy nazywali go “Naruti”
1908 – Otworzył w Zurychu własną firmę projektowo-budowlaną (prowadziła ją żona); w jego biurze powstało wiele znakomitych i nowoczesnych projektów wodnych
1911 – Odwiedził ziemie polskie -Galicję; przygotował projekt elektrowni Szczawnica-Jazowska
1914 – 1915 – I wojna światowa – przewodniczy “Polskiemu Komitetowi Samopomocy” w Zurychu, współpracuje z “Generalnym Komitetem Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce ” w Vevey (Sienkiewicz)
1919 – W czerwcu i wrześniu przybył do Polski w celu zbadania możliwości regulacji Wisły i wizytowania budowy zbiornika wodnego w Porąbce na Sole
1920 – W lutym zmarła żona Narutowicza
1920 – 1922 wrócił do wolnej Polski, rząd powierzył mu funkcje Ministra Robót Publicznych; zreformował ten resort, zredukował ilość stanowisk, ograniczył biurokrację; otrzymał też godność prezesa Akademii Nauk Technicznych i przewodniczącego Państwowej Rady Odbudowy
1922 – Czerwiec – otrzymał tekę Ministra Spraw Zagranicznych (cieszył się dużym autorytetem na konferencjach międzynarodowych, władał dziewięcioma językami)
9 XII 1922 – Zgromadzenie Narodowe wybrało Gabriela Narutowicza Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej
11 XII 1922 – Złożył przysięgę w Sejmie
14 XII 1922 – Przejął w Belwederze władzę od Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego
16 XII 1922 – Zginął zastrzelony przez nacjonalistę, malarza Eligiusza Niewiadomskiego w gmachu Zachęty, dokąd się udał na otwarcie wernisażu. Został pochowany w katedrze św. Jana w Warszawie (Eligiusz Niewiadomski w 1923 roku został skazany na karę śmierci, wyrok wykonano)
15 I 1997 – Uchwałą Rady Miejskiej w Olsztynie, dnia 15.01.1997 roku nadano VI LO z siedzibą w Olsztynie przy ulicy Pstrowskiego 5 imię Gabriela Narutowicza.
17 III 1998 – Odbyła się uroczystość nadania Szkole Podstawowej w Gniewinie imienia Gabriela Narutowicza